Makale Detay

---

VisiCalc

Excelimination

---

Ekim 2020 Elektronik Hesap Tabloları (3) 1 0

---

---

Hesap tabloları/çizelgeleri muhasebeciler tarafından yüzlerce yıldır kullanılmaktadır. Bilgisayarlı veya elektronik tabloların doğuşu ise çok daha yenidir. Konu ile ilgili olarak, bilgi sistemleri sözlü tarihi ile gazete ve dergi makaleleri, elektronik tabloların "babası" olarak Dan Bricklin'den bahseder. 1978'de Harvard’da İşletme öğrencisi olan Daniel Bricklin, daha sonraları Bilgisayar Çağının İlk Katil Uygulaması olarak adlandırılacak olan etkileşimli görünür(Görünürden kastın, hesaplanan değerlere ait bilgilerin/değerlerin yukardan aşağı tablo şeklinde sıralanması şeklinde değerlendirilmektedir)  hesap makinesi programı (VisiCalc) fikrini ortaya attı.

        

Daniel Bricklin elbette elektronik tabloların ilk mucidi değildi. Aslında böyle bir program için bilinen ilk fikirler, 1961 yılında işletme muhasebesinde kullanılmak üzere bilgisayarlı elektronik tabloların geliştirilmesine öncülük eden Pro.Richard Mattessich'ine aittir. 1969 yılında Rene Pardo ve Remy Landau, Bell Canada ile diğer Bell Şirketleri, AT&T ve General Motors'da bütçeleme için kullanılan bir elektronik tablo uygulaması olan Programming Arrays at Random için "LANPAR" dilini birlikte icat ettiler.

Muhtemelen Mattessich, Pardo ve Landau ve diğer elektronik tablo geliştiricilerinin merkezi işlem bilgisayarlarındaki (Kritik uygulamalar için büyük kuruluşlar tarafından nüfus sayımı, endüstri ve tüketici istatistikleri gibi toplu veri işlemede kullanılan, diğer bilgisayar sınıflarından daha büyük ve daha fazla işlem gücüne sahip bilgisayarlar) çalışmaları, Daniel Bricklin’in üzerinde hiçbir etkisi olmadı. Bu nedenle, mikrobilgisayar (günümüz kişisel bilgisayarlarının atası) tabanlı elektronik tabloların modern çağının tarihi VisiCalc ile başlamış denilebilir.

Daniel Singer Bricklin, 1951 yılında ABD’nin Philadelphia eyaletinde doğdu ve lise yıllarında Akiba Hebrew Academy'ye (ABD’de kurulan ilk çoğulcu Yahudi orta öğretim okulu) katıldı. 1977'de MIT'de (Massachusetts Institute of Technology) elektrik mühendisliği/bilgisayar bilimi alanında lisans eğitimi, ardından Harvard Üniversitesi'nde MBA (İşletme Yüksek Lisans) eğitimini tamamladı.

Harvard’da izlediği bir sunumda hoca tahtada, bir tablo oluşturmak için muhasebe kağıdındaki gibi dikey ve yatay çizgilerle bir finansal model oluşturuyor, oluşturduğu hücrelere formüller ve veriler yazıyordu. Bir hata bulduğunda veya bir parametreyi değiştirmek istediğinde ise, tablodaki birkaç sıralı işlemi silip yeniden yazıyordu. Bricklin, satır/sütun sonu formüllerinin sonuçlarını hesaplamak için sürecin aynını bir bilgisayarda elektronik tablo kullanarak yapabileceğini fark etti.

  

Odasında oturduğunda hep kurduğu hayal… Hatırladığı kadarıyla “Hesap makinesinin arkasında bir farenin topu olsa... "... tıpkı bir savaş uçağındaki gibi, önündeki ekranda havada asılı duran sanal görüntü olsa... Hesap makinesinin faresini hareket ettirerek, bir hesaplama yapmak üzere birkaç rakamı daire içine alıp işaretlese… ve bir sonuca ulaşsa…" 1978 yazında, MBA programına devam ederken, mezun olduktan sonra bu fikrini hayata geçirerek, satılabilecek gerçek bir ürün yapmaya karar verir.

Bricklin Bu yüzden, 1978 baharında, İşletmeye devam ederken okulun zaman paylaşım sistemine (İşletim sistemleri için, bir kaynağın çoklu görev yardımıyla kullanıcılar arasında paylaştırılması) bağlı bir video terminalinde (Bazı sistemlerde, operatörün kelimeleri yazılırken görmesini ve düzeltmesini sağlayan görüntüleme ekranı, şimdiki manada ekran) ürünün temel ekran görüntüsüne ait prototipi oluşturmayı denedi.

1978 sonbaharı başlarında, ilk kişisel bilgisayarda prototip olarak, Apple'ın oyun kontrol çarkını fare yerine kullanmayı denedi. (Bu çark, oyun nesnelerini ileri geri hareket ettirmek için çevirebilen bir kadranı). Bununla imleci/cursoru sağa sola hareket ettirebiliyor, "ateş" düğmesine basılabiliyor ve ardından çark döndürülerek imleç yukarı aşağı hareket ettirebiliyordu. Ancak bu prototip kullanım çok yavaş, imleci doğru şekilde konumlandırmak ve işaretlemek zor ve düzensizdi.

Bricklin, VisiCalc konseptinin ilk çalışan PC prototipini tam sayı temelinde, daha sonra yayıncısı da olacak olan arkadaşı Dan Fylstra'dan ödünç aldığı bir Apple bilgisayarda, Apple Integer Basic dili kullanılarak programladı. Program kullanıcılarına beş sütun ve 20 satırlık bir kalıpta, verileri girmesine ve değiştirmesine imkân veren ancak çok güçlü olmayan bir versiyondu. Bu nedenle Bricklin, programı geliştirerek, daha hızlı, daha iyi aritmetiksel işlemler yapabilen, satır/sütun kaydırması (scrolling) olan, genişletilmiş versiyonu için daha deneyimli bir programcı olan MIT’ten tanıdığı meslektaşı Bob Frankston'ı işe aldı. Frankston assembler/makine dili kullanarak daha hızlı, daha iyi aritmetik/hesaplama işlemleri yapan, satır/sütun kaydırması (scrolling) olan bir program olarak kodlamayı başarmakla kalmadı, programı daha da genişleterek ve kodları yalnızca 20k makine belleğine yerleştirerek, bir mikro bilgisayarda çalıştırılacak kadar güçlü ve pratik hale getirdi.

      

1978 sonbaharında, Byte Dergisi'nin Yardımcı Editörü MIT ve HBS (Harvard Business School - Harvard İşletme Yüksek Lisans) mezunu  ve pazarlama odaklıkimliği ile öne çıkan Daniel Fylstra, VisiCalc'ı geliştirmede Bricklin ve Frankston'a katıldı. Bricklin ve Frankston, Ocak 1979'da Software Arts Corporation'ı kurdu. 1979 yılının Mayıs ayında, Dan Fylstra'nın Personal Software firması, Byte Magazine'de bir tanıtım reklamıyla VisiCalc'ı pazarlamaya başladı. Başlangıçta program için “Calcu-ledger” ve “Calcu-paper” olmak üzere birkaç isim düşünülse de, "görünür hesap makinesi" ifadesinin kısaltılmış olan "VisiCalc" adında karar kılındı.

VisiCalc, o zamana kadar amatörler tarafından kullanılan mikro bilgisayarları (günümüz kişisel bilgisayarlarının atası) amatörlerin masasından alarak, işyerlerine, devlet dairelerine, bürolara getiren en önemli ürünlerden biriydi. Çığır açan bu yazılımın piyasaya sürülmesinden önce, mikro bilgisayarlar oyuncak olarak düşünülüyordu, ama VisiCalc bunu değiştirdi.

VisiCalc, 1979 yılının Kasım ayında satışa çıktı ve anında büyük bir ilgi görerek hit yaptı. 100 dolardan satışa sunulan VisiCalc, o kadar iyi satıldı ki, birçok bayi Apple II ve VisiCalc’ı birlikte satmaya başladı. Apple tarihinin çok önemli bir parçası ve Apple'ın başarılı bir şirkete dönüşmesinin nedenlerinden biri de VisiCalc'ın başarısı denilse yanlış olmaz aslında ve o kadar ki 32 KB'lık pahalı bir model olan Apple II'lerin on binlerce adedi, yalnızca elektronik tablo kullanmak isteyen işletmelere satıldı. Yine, özellikle iş alemi hedeflenerek satışları artırmak adına Hewlett-Packard'dan kişisel bilgisayar veya H-P 85 veya 87 hesap makinesi satın alan tüketiciler için yanında VisiCalc verildi. VisiCalc elektronik tablo programının, ürün ömrü boyunca yaklaşık 1 milyon kopyası satıldı.

Bu manada Bricklin ve Bob Frankston tarafından geliştirilen VisiCalc, kişisel bilgisayarlar için ilk "katil uygulama” (İlişkili olduğu teknolojinin başarısını garantileyen çok değerli veya popüler bilgisayar uygulaması, başka bir ifade ile çalıştığı platformun satışlarını artıran bilgisayar uygulaması) olarak kabul edilmektedir.

VisiCalc, Lotus 1-2-3 gibi "A1" referans sistemini (Formüllerde kullanılan hücre başvurusu, hücre tarifi, hücre adresi) kullanmıştır. MultiPlan ise bunların aksine “R1C1” referans sistemini kullanmıştır. Bu sistemde satırlar ve sütunlar rakamlar ile numaralandırılmıştır, "A1" sisteminde ise sütunlar harf, satırlar ise rakamlar ile gösterilir. Yazılımcılar da "A1" sisteminin "R1C1" sistemine göre daha sezgisel ve kısa olduğu yorumunu yapmışlardır. 1980'lerde ve 1990'ların başında Lotus 1-2-3’ün kullandığı "A1" sistemi “R1C1” sistemine üstün gelmiş ve “A1” elektronik tablo standardı olarak kabul görmüştür.

   

1981'de Software Arts, VisiCalc'tan 12 milyon doların üzerinde telif hakkı kazandı. VisiCalc, Personal Software'in (daha sonradan VisiCorp adını almıştır) amiral gemisi haline geldi ve çığır açan VisiOn Ofis Paketi (IBM PC için VisiCorp tarafından üretilen ilk tam GUI) ve GUI'sini (Grafiksel Kullanıcı Arayüzü, elektronik cihazların simgeler, ikonlar ve diğer görsel grafikler yardımıyla kullanmasına yardımcı olması amacıyla geliştirilmiş tasarımlar, uygulamaların fare/klavye ile kullanımı. Bazı popüler, modern grafik kullanıcı arayüzü örnekleri için, masaüstü ortamları için Microsoft Windows, macOS, Ubuntu Unity ve GNOME Shell, akıllı telefonlar için Android, Apple'ın iOS, BlackBerry OS, Windows 10 Mobile, Palm OS-WebOS ve Firefox OS verilebilir) finanse etti.

VisiCalc'tan sonra ne geldi?

VisiCorp’un başka bir projesi olan VisiOn’un geliştirme süreci devam ederken, şirket yatırımcıları tarafından özel olarak seçilen başkan Terry Opdendyk’ın aşırı despot yönetim tarzı birçok kilit yöneticinin ayrılmasına neden oldu ve  VisiCorp tüzel kişilik olarak kendi kendini yok etme sürecine girdi. 1981'in sonlarından VisiOn'un nihai sürümünün tamamlanmasına kadar geçen süreçte, şirketin ürün yönetiminde çalışan personelin çoğu, özellikle VisiCalc geliştirmeden sorumlu Mitchell David Kapor (Mitch Kapor), VisiOn'un ürün pazarlama müdürü Ed Esber, Roy Folk ve diğerleri ayrıldı. Bir nevi "kurumsal iç savaş" yaşandı.

Bununla birlikte şirket için en yıkıcı olan şey aslında Mitch Kapor'un ayrılışıydı. VisiPlot ve VisiTrend'in geliştiricisi Kapor, VisiCalc'ın başarısı için epeyce iyileştirilmiş bir elektronik tablonun geliştirilmesi için ısrarcı davranıyordu, ancak Opdendyk buna ilgisizdi. Bu süreçte, VisiCorp ve VisiCalc geliştiricileri çıkmazda kalıyor, VisiCalc'ın da giderek modası geçiyordu. Kapor şirketten ayrılma kararı aldığında, diğer yöneticiler Kapor'un "bütünleşik bir elektronik tablo" üzerinde çalışmasını yasaklayan bir metni imzalaması için baskı yaptı. Ancak Opdendyk, Kapor'un kafası karmakarışık bir yazılımcı olduğunu söyleyerek, yeteneklerini küçümseyip bu durumdan hiç rahatsız olamadı.

Elektronik tablo yazılım pazarı, 1980'lerin başında hızla büyüyordu, ancak VisiCalc yönetimi, Intel bilgisayar çipi kullanan IBM PC’ye uyum sağlamakta geç kaldı. Eylül 1983'ten itibaren, VisiCorp ve Software Arts arasındaki hukuki anlaşmazlıklar, VisiCalc’ın mucitleri Bricklin ve Frankston'ın VisiCalc’a odaklanmasını engel oldu. Tamda bu dönemde, Mitch Kapor’un geliştirdiği elektronik tablo programı olan Lotus 1-2-3 hızla yeni endüstriyel elektronik tablo standardı haline geldi.

1982'de VisiCalc'ın fiyatı 100 dolardan 250 dolara çıkarıldı. VisiCalc'a oranla daha fazla özelliğe sahip ve eksiklikleri düzeltilmiş SuperCalc ve Multiplan gibi rakipler piyasaya çıksa da, bu ürünler VisiCalc'ın pazar hakimiyetini kıramadı. VisiCorp eski çalışanı ve Lotus Development Corporation'ın (Daha sonra Lotus Software adını almıştır) sahibi Mitch Kapor tarafından yazılmış olan Lotus 1-2-3 1983 yılında piyasaya sürüldü. VisiCalc'ın PC sürümünden farklı olarak, Lotus 1-2-3 bilgisayarın artan belleğinden, ekranından ve performansından tam manası ile yararlanmak amacı güdülerek yazılmıştı. VisiCalc kullanıcılarının kolayca Lotus 1-2-3'e geçişini sağlamak için Lotus 1-2-3 menü yapısı dahil VisiCalc ile mümkün olduğunca uyumlu olacak şekilde tasarlanmıştı.

Lotus 1-2-3 adeta anında başarı gösterdi. 1984 itibariyle InfoWorld VisiCalc satışlarının hızla düştüğünü yazdı ve bunun endüstri uzmanlarına göre, VisiCalc’ın 1978'de tasarımı, 1979'da piyasaya sürülmesi, 1982'de zirveye ulaşması ve 1983'te düşüşe geçerek 1984'te de olası bir çöküş ile tam bir yaşam döngüsünden geçen ilk başarılı yazılım ürünü olduğunu belirtti. 1985 yılında VisiCorp iflas etti. Lotus Development, Software Arts'ı satın aldı ve ardından da VisiCalc uygulamasının satışını sona erdirdi.

Lotus 1-2-3, entegre grafik oluşturma, çizim ve veri tabanı gibi yetenekleri ile elektronik tabloların kullanımını kolaylaştırdı. Lotus 1-2-3, önemli bir veri/bilgi gösterim paket programı olmanın yanı sıra karmaşık hesaplamalar yapan elektronik tablo yazılımı olarak tasarlandı. Lotus 1-2-3 ayrıca hücre aralığı, hücre isimi ve makro kullanan ilk elektronik tablo idi.

Kapor, Personal Software'de VisiCalc’ın ürün yöneticiliğini yapmıştı. Aslında Kapor, Lotus'u kurmadan önce Lotus 1-2-3 ilk defa Personal Software’e (VisiCorp) teklif etti. Ancak VisiCorp yöneticileri, Lotus 1-2-3'ün işlevselliğinin çok sınırlı olduğu kanaati ile bu teklifi reddetti. Ne var ki, Lotus 1-2-3, hala dünyada tüm zamanların en çok satan uygulama yazılım paketlerinden biridir.

 

Kaynak: Wikipedia ve çeşitli web sitelerinden derlenmiştir.

---

Makaleye Üye Girişi yaparak veya Üye Kaydı olmaksızın Rumuz/Takma Ad ile yorum yapabilirsiniz.