Makale Detay

---

Lotus 1-2-3

Excelimination

---

Kasım 2020 Elektronik Hesap Tabloları (3) 1 0

---

---

Lotus Development Corporation (Daha sonraları Lotus Software adını almıştır) ABD merkezli bir bilgisayar yazılımı şirketi olup, 1982 yılında, ortaklar Mitchell David Kapor ve Jonathan Sachs tarafından Ben Rosen’in desteğiyle kurulmuştur. Kapor aynı zamanda meditasyon öğretmeni olduğu için şirkete Lotus ismini koymuştur. Şirket, 1995 yılında IBM PC, 2018 yılında ise HCL Technologies tarafından satın alınmıştır.

Kapor 1 Kasım 1950’de musevi bir ailenin çocuğu olarak Brooklyn-New York'ta doğdu. New York Long Island'da bir kasaba olan Freeport’ta büyüdü ve 1967'de liseden mezun oldu. 1971 yılında Yale Üniversitesinden Dil Psikolojisi/Psikodilbilim dalı ile aynı zamanda Boston merkezli Beacon Üniversitesinde bilgisayar bilimi bölümüne de devam ederek mezun oldu. MIT (Massachusetts Institute of Technology) Sloan School of Management'ta (İşletme Bölümü) yüksek lisansa başlamasına karşın, tamamlayamadı. Ancak daha sonra, MIT’da Media Lab fakültesinde (Disiplinler arası -mühendislik, bilgisayar bilimleri, fizik, eğitim, müzik vb.- araştırma laboratuvarı) ve California Üniversitesi, Berkeley School of Information’da (Bilgi Okulu -Bilgiye erişim, geliştirme ve kullanılabilirliği, bilgi güvenliği ve gizliliği, bilgi güvenliği ve güvenilirliğini artırma vb. konularında lisansüstü araştırma ve eğitimi) görev yaptı. 1982 yılında Jonathan Sachs ile birlikte, Ben Rosen’in de (Benjamin Maurice Rosen -Musevi bir ailenin çocuğu olarak 1933 yılında ABD New Orleans Louisiana’da doğdu. Compaq'ın eski Başkanıdır) desteğini alarak Lotus Development Corporation’ı kuruldu. 1986'da da Lotus'tan ayrıldı. 1990'da John Perry Barlow ve John Gilmore ile Electronic Frontier Foundation'ı kurdu ve 1994'e kadar da başkan olarak görev yaptı. 2003 yılında açık kaynak web tarayıcısı Firefox'un yapımcısı olan Mozilla Vakfı'nın kurucu başkanı oldu. Halen kendisi tarafından kurulan ve kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan SMASH'ın yönetim kurulunda hizmet vermektedir.

Jonathan Sachs 25 Haziran 1947 tarihinde ABD Maryland-Baltimore'da doğdu. 1970 yılında MIT'den matematik alanında lisans derecesi ile mezun oldu. Daha sonra birkaç yıl boyunca da MIT'de çalıştı ve burada STOIC dilini (Stack-Oriented Interactive Compiler, 1970'lerin yığın odaklı/tabanlı bir programlama dilidir) yazdı. Ardından da Data General Corporation’da çalıştı. Aralık 1979'da Data General Corporation'dan ayrılarak, buradan arkadaşı olan John J.Henderson ile birlikte Concentric Data Systems Inc.’i kurdu. Lotus Development Corporation'ı 1982'de Mitch Kapor ile birlikte kuran Sachs, 1986 yılında Lotus'tan ayrıldı. 1994'te Picture Window ürününü dağıtan Digital Light & Color şirketi için fotoğraf düzenleme yazılımı geliştirdi ve halen bu işe devam etmektedir.

            

IBM’in ilk katil uygulaması olan Lotus 1-2-3, 1980'lerin en popüler elektronik tablo programı olup, IBM’in başarısında önemli katkıları vardır. İlk elektronik tablo olan VisiCalc’ın, en eski kişisel bilgisayarlardan biri olarak Apple II'nin ticari kullanım amaçlı olarak piyasaya sürülmesinde ve Apple'ın başarılı bir şirkete dönüşmesinde önemli rolü olmuştur. IBM'in pazara girmesiyle, VisiCalc buna cevap vermekte yavaş kaldı ve cevap verdiklerinde de, piyasaya sürülen yeni versiyonu temel sürümlerinin bir benzeri idi.

Lotus, ürününü entegre grafikleme/grafik oluşturma, temel veri tabanı işlemlerine de sahip, elektronik tablo hesaplamaları yapan, üçü bir arada entegre bir çözüm olarak piyasaya sürdü. Dolayısıyla "1-2-3" ismini alması da tesadüf değildi. Her ne kadar Lotus 1-2-3'ün zayıf belleği göz önüne alındığında, veri tabanı kapasitesinin tartışmalı olduğu düşünülüyordu ise de, Lotus 1-2-3 VisiCalc'ın yanı sıra, VisiCalc’ın diğer iki rakibi olan Multiplan ve SuperCalc'ı hızla geride bıraktı.

Lotus 1-2-3, elektronik tabloların kullanımını kolaylaştırdı ve entegre grafik oluşturma, çizim ve veri tabanı yetenekleri ekledi. Yine Lotus 1-2-3, önemli bir veri sunum paketi olmanın yanı sıra kompleks bir hesaplama aracı olarak kendini kanıtlamış ve oturmuş bir elektronik tablo yazılımı idi. Lotus 1-2-3 ayrıca, hücre isimlendiren, hücre aralığı tanımlayan ve makro kullanan ilk elektronik tablo programıydı. Lotus 1-2-3, hala dünyada tüm zamanların en çok satan uygulama yazılımı paketlerinden biridir.

     

Kapor ve Sachs Lotus 1-2-3’ü daha hızlı hale getirmek için büyük emek harcadı ve sonunda piyasaya sürülen yeni bilgisayarlar ile birlikte gelen 256 bit bellekten yararlanmayı başardı. Bu durum Lotus'un, rakibi VisiCalc'ın yeteneklerine karşı önemli bir avantaj elde etmesini sağladı.

       

Ocak 1983'te piyasaya sürülen Lotus 1-2-3, resmi olarak piyasaya sürülmeden önce 1 milyon dolardan fazla sipariş alarak büyük bir satış başarısı elde etti. İlk dokuz ayda yaklaşık 110.000 kopya sattı ve VisiCalc'ı geride bırakarak bu pazarın bir numarası haline geldi. Öyle ki Lotus, genç bir yazılım şirketi olmasına karşın, o zamanlar için inanılmaz bir miktar olan 5 milyon dolarlık risk sermayesi fonunu elde etmeyi başardı ve bu sayede, 1983 yılında kendisinden daha eski bir şirket olan ve 1975'te kurulan Microsoft'un hemen arkasından en büyük ikinci yazılım şirketi oldu.

    

PC/Kişisel Bilgisayarlar, dünya çapında milyonlarca işletme için ana bilgi işlem platformu olarak ortaya çıkarken, buna paralel olarak da birkaç teknoloji firması, sonraki on yıllarda pazar lideri olmak için yarıştı. Lotus Software de böyle bir şirketti ve 1980'lerin ve 1990'ların büyüyen PC çağında, Office verimlilik paketi pazarına (Verimlilik yazılımı, bilginin toplanması ve işlenmesini çok daha kolay hale getirmek için programlanmış bir uygulamadır. Elektronik tablolar, veri tabanı, e-posta, sunum, kelime işlemci ve diğer ilgili yazılım uygulamalarını içerir. Bu uygulama topluluğu, bir organizasyondaki/ işletmedeki/şirketteki/kamudaki vb. bilgi çalışanlarına -knowledge workers- verimliliklerini artırarak yardımcı olur. LibreOffice, Microsoft Office Suite, Lotus Live Notes en yaygın kullanılan ofis bileşenleridir) hâkim olmak için büyük bir fırsata sahipti.

Lotus 1- 2-3, büyümek ve yaygınlaşmak için İngiltere’de ve muhtemelen başka ülkelerde de televizyon reklamcılığını kullanan ilk bilgisayar yazılımıydı. 26 Ocak 1983'te piyasaya sürüldüğünde öyle çok sattı ki rakibi Visicalc'i anında geride bıraktı. Microsoft Multiplan'ın aksine, "A1" harf ve sayı ile hücre gösterimi ve eğik çizgi menü yapısı dahil VisiCalc modeline çok yakın kaldı. Temiz bir şekilde programlanmış ve nispeten hatasızdı. Tamamen x86 derleme dilinde yazılması, yavaş kalan DOS ve BIOS metin çıkışı fonksiyonlarını kullanmak yerine doğrudan video belleğine yazdığı için hız konusunda iyi idi.

          

Lotus 1- 2-3'ün sunduğu diğer bir yenilik ise, makinenin grafik kartı olması şartı ile çeşitli grafik formlarını (pasta grafikler, çubuk grafikler veya çizgi grafikler dahil) görüntüleyebilen bir grafik oluşturucusunun olmasıydı. Bu erken dönemde, PC/Masaüstü Bilgisayar için hali hazırda var olan video kartları (Ekran Kartı), IBM'in CGA/Renkli Grafik/Ekran kartı ile Monochrome (Tek Renkli/Siyah-Beyaz) Grafik/Ekran ve Yazıcı kartları idi, ancak Monochrome kart herhangi bir grafiği desteklemiyordu. Bununla birlikte, iki video/ekran kartı farklı RAM ve bağlantı noktası adresleri kullandığı için, her ikisi de aynı makineye kurulup kullanılabiliyordu. Bu durum bölünmüş ekran modunu desteklediğinden, bundan faydalanan Lotus, kullanıcının Siyah-Beyaz Ekran Kartı ile çalışma sayfası bölümünü daha net görüntüleyebilmesini, Renkli Ekran Kartı ile de grafikleri görüntüleyebilmesini sağladı.

Lotus 1-2-3'ün ilk sürümü yalnızca üç ekran tipini (CGA , MDA -Grafik oluşturucu yok- ve çift ekran modu) destekliyordu. İlk sürümden birkaç ay sonra, MDA'nın bir klonu olan ve bitmap moduna (Sadece iki renk/Siyah ve Beyaz'ın bulunduğu renk modu) izin veren Hercules Grafik Kartı için destek eklendi. Yüksek çözünürlüklü metin ve grafik kabiliyeti ile popülerliği artan Lotus 1-2-3’ün aynı zamanda bu itibarı, Hercules grafik kartlarının tanınır hale gelmesinde etkili oldu. Lotus 1-2-3'ün sonraki sürümleri, zaman geçtikçe EGA, AT&T/Olivetti ve VGA dahil olmak üzere daha fazla ekran standardını destekler hale geldi.

Lotus 1-2-3'ün önceki sürümlerinde de anahtar disk kopyalama koruması vardı. Kullanıcı sabit diske kurulu programı başlatmadan önce orijinal disketi disket sürücüye takmak zorundaydı. Bu koruma sistemi kolayca kırılmıştı ancak ev kullanıcıları için küçük bir rahatsızlık olsa da, ofis ortamı için ciddi bir sıkıntı idi. Lotus 3.0 sürümünden itibaren kopya korumasını kullanmadı, ancak program ilk kurulumda, kurulum diskinin bir kişi adı ve şirket ismiyle başlatması gerekiyordu ki bu durum geri dönüşü olmayan bir işlemdi. Programı başka biri makineye kurmak için isimleri değiştirmek gerektiğinden, önceden orijinal diskin tam bir kopyasını oluşturulması gerekiyordu.

1984'ün başlarında yazılım, IBM PC için katil bir uygulama haline geldi ve uygulamayı çalıştıramayan diğer bilgisayarların satışlarına zarar verdi. InfoWorld dergisi bir yazısında bilgisayar satın alan müşterilerin bilgisayarların belirli PC yazılımıyla uyumlu olmasını çok istemediklerini belirterek, uyumdan kastın “PC uyumlu”, hatta “MS-DOS uyumlu” değil, bunların yerine “Lotus 1-2-3 uyumlu” şeklinde anlaşıldığı tespitini yapmıştı. Bu nedenle, genellikle PC pazarlama reklamlarında Lotus 1-2-3 ile uyumluluk konusu belirgin bir şekilde ifade ediyordu.

Elektronik tablolar büyük miktarlarda bellek kullandığından, Lotus 1-2-3 PC'lerde daha yüksek kapasiteli RAM kullanımının yaygınlaşmasına ve özellikle de 640 Kb'den fazlasına erişime izin veren genişletilmiş belleğin ortaya çıkmasına yardımcı olmuştur.

Lotus 1-2-3, bir elektronik tablo olmasının yanı sıra, entegre grafikleme/grafik oluşturma ve temel veri tabanı işlemleri ile sunuldu.

Verilerin düzenlenmesi açısından bakıldığında; herhangi dikdörtgen şeklinde seçilen alanda bulunan hücrelerdeki veriler, bir veya iki sütun halinde bilgi sırasına göre sıralanabiliyor, ilkel bir kelime işlemci olarak da, bir aralıkta bulunan metin parçaları yanlara/ortaya yaslanabiliyordu.

 

      

Klavyeyle yönlendirilen açılır menüler ile tek tuşlu komutlara sahip olması nedeniyle, çalışmayı kolaylaştırıyor ve hızlandırıyordu. Aynı zamanda kullanıcı dostuydu, F1 tuşu ile erişilebilen, içeriğe duyarlı yardım işlevinin zamanına göre erken bir örneğini sunuyordu.

         

Bu tür İşletim sistemlerinde aynı anda ancak tek bir görevi gerçekleştirmek mümkündür. Bu türün en güzel örneği. Bütün sistem kaynakları aynı anda tek bir görev tarafından kullanılır. Sistem hafızasında bu göreve ait bilgiler bulunur. Bazen kısıtlı sistem kaynaklarının gerektirdiği bir durumdur.

Birinci sürümdeki makrolar ve eklentiler (sürüm 2.0 ile tanıtıldı) programın popülaritesine çok katkıda bulundu. Harici programcılar tarafından oluşturulan, özel mali çalışma sayfalarından tutun, tam teşekküllü kelime işlemcilere kadar düzinelerce değişik makro paketi ve eklentileri satıldı. Single-Tasking/Tek Görevli İşletim Sistemi esasına göre çalışan MS-DOS işletim sisteminde bazen bir ofis paketi olarak kullanıldı.

Başlangıçta CGA ve Herkül, daha sonra EGA, AT&T ve VGA olmak üzere tüm önemli grafik standartları desteklendi. Dosya adı uzantısı olarak WKS ve WK türevi uzantıları kullandı.

String değişken türünün yanı sıra, syntax/sözdizimi ve komutlar açısından biraz karmaşıkta olsa gelişmiş bir BASIC yorumlayıcısına benzeyen makrolarını 2’nci sürümü ile tanıttı. Çizelge/Grafikleme ve yazdırma yordamları Forth dilinde yazıldı, ayrıca C ile yazılmış daha sonraki sürümlerinde birden çoklu çalışma sayfası destekledi.

Nihayet 1985'te Macintosh ile piyasaya sürülen Excel, Microsoft'un ilk hesap tablosu Multiplan’ın yerini aldı. 1987'de Windows 2.x piyasaya sürüldü, ancak Windows henüz popüler olmadığından, Lotus'un elektronik tablo satışlarındaki üstünlüğü için ciddi bir tehdit oluşturmuyordu. Ancak Lotus bu dönemde teknik aksaklıklar yaşadı. Lotus 1-2-3'ün orijinal makro derleyicisinin, platformlar arasında taşınabilir hale getirilmesi ve mevcut makro setleri ve dosya formatlarıyla tamamen uyumlu hale getirilmesi için, C dilinde yazılan 3’ncü sürümünün tamamen yenilenmesi bir yıldan fazla bir süre ertelendi.

Derlenmiş C'nin oldukça büyümüş kod boyutu daha düşük güçteki makineleri çalıştırmadığından, şirketi elektronik tablo satışlarında farklı versiyonlar sunmaya zorladı; 3’nci sürüm yalnızca üst düzey makineler için, 2.01 Assembler kod tabanına dayalı yeni 2.2 versiyonu ise gelişmiş hafızası olmayan PC'ler için satılmaya başlandı.

1990'ların başlarında Windows’un popülaritesi artınca, buna bağlı olarak Excel, kademeli olarak Lotus 1-2-3’ü liderlikten indirdi. Şirketin yapabildiği tek şey olan, mevcut elektronik tabloya grafik arayüzü hariç herhangi bir değişiklik olmaksızın eklenen yamalar ile yenilenen Windows uyumlu yeni Lotus 1-2-3 ne yazık ki başarısız oldu. Ayrıca, farklı özelliklere ve biraz farklı arayüzlere sahip birkaç sürümü daha yayımlandı.

Lotus, 1-2-3’ün halefi Lotus Symphony ile entegre yazılım pazarına girmeyi hedefledi. DOS’a tam uyumlu ilkel hepsi bir arada 1-2-3 ile grafik, veritabanı ve kelime işlemciyi geliştirmeyi amaçladı, ancak entegre paketlerin hiçbiri gerçek bir başarı yakalayamadı. 1-2-3, Lotus SmartSuite'in bir parçası olarak Windows platformuna taşındı.

 IBM'in 1990'larda Lotus SmartSuite ve OS/2'yi geliştirmeye ve pazarlamaya devam etmesi, onu sırasıyla Microsoft Office ve Microsoft Windows ile doğrudan rekabete soktu. Sonuç olarak Microsoft, Windows 95 için IBM PC Şirketini yüksek fiyatlar, lisans geciktirme, teknik ve pazarlama desteğini durdurmak gibi şeylerle cezalandırdı. Öyle ki; 24 Ağustos 1995’te Windows 95'in yayımlanmasından 15 dakika öncesine kadar IBM’e Windows 95’in OEM hakları verilmedi. Bu belirsizlik nedeniyle, IBM bilgisayarları Windows 95 olmadan satılırken, buna karşın Compaq, HP ve diğer şirketlerin bilgisayarları ilk günden itibaren Windows 95 ile satıldı.

Aslında Microsoft, office sektörüne hâkim olmadan çok önce, Lotus Software Lotus 1-2-3 (Elektronik Tablo) ve Lotus Notes (Grup Yazılımı) gibi saygın ürünlerle avantajlı bir başlangıç yapmıştı. Yukarıda da bahsedilen hadiselerde de görüldüğü üzere işler ters gitmeye başlamıştı.

        

Lotus 1-2-3, 1980 ve 1990'larda, iş alemi için dBase (Veri tabanı programı) ve WordPerfect'i de (Hepsi bir arada ofis paketi) içeren resmi olmayan üç bağımsız ofis otomasyon ürününün bir parçası olarak elektronik tablo standardı haline geldi. Windows 3.0'ın piyasaya girip kabul görmesiyle, masaüstü yazılım pazarı daha da büyüdü. Büyük elektronik tablo geliştiricilerinden hiçbiri, MS-DOS’un (MicroSoft Disk Operating System -Microsoft Disk İşletim Sistemi-, Microsoft firmasının geliştirdiği bir işletim sistemidir. 1980'li yıllarda PC uyumlu platformlar üzerinde kullanılan en yaygın işletim sistemiydi. Masaüstü bilgisayarlardaki popülerliğini, zamanla yeni nesil Windows işletim sistemlerine bıraktı) grafik kullanıcı arabirimini ciddiye almadı ve bu nedenle Microsoft'un kendi grafik tabanlı ürünleri olan Excel ve Word'e cevap vermekte geç kaldılar. Lotus, 1990'ların başında Microsoft tarafından geride bırakıldı ve bir daha da hiçbir zaman toparlanamadı. Aynı dönemlerde -Ocak 1987- Lotus Development, Paperback Software ve Mosaic Software'e Lotus 1-2-3 elektronik tablo yazılım haklarının ihlal edildiğini iddia ederek dava açtı. Benzer bir şekilde, orijinal VisiCalc elektronik tablo yazılımının geliştiricisi Software Arts tarafından, Lotus 1-2-3'ün VisiCalc'ın haklarının ihlali gerekçesi ile Lotus'a karşı ayrı bir dava açtı. Ancak Lotus uzun süren yasal savaşları kazanmasına karşın, pazar payı savaşında Microsoft'a yenik düştü. IBM 1995'te Lotus'u satın aldı ve Lotus ürünlerini satmaya devam etti, ancak 2013'te satışları resmi olarak sonlandırdı.

 

Kaynak: Wikipedia ve çeşitli web sitelerinden derlenmiştir.

---

Makaleye Üye Girişi yaparak veya Üye Kaydı olmaksızın Rumuz/Takma Ad ile yorum yapabilirsiniz.